1- Hisse Senedi veya İlmühaber Çıkartan Anonim Şirketlerde Hisse Senedi Haczi

1.1- Halka Kapalı Anonim Şirketlerde Hisse Senedi Haczi

Eğer bir anonim şirket, nama veya emre yazılı hisse senetleri ihraç etmişse, bu senetlerin ortakların kişisel borçlarından dolayı haczedilmesi mümkün olmaktadır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 145. maddesinin ikinci fıkrasında, sermayesi paylara bölünmüş olan komandit şirketler ve anonim şirketler açısından alacaklıların, borçlularına ait hisse senetlerini haciz ettirebilecekleri açıkça belirtilmiştir.

Eğer hisse senetleri borçluya teslim edilmişse, icra müdürü, şirketten bu hisse senetlerine haciz konulmasını ya da şirket pay defterinde haciz kaydı yapılmasını talep edemez. Çünkü hisse senetleri kıymetli evrak niteliğinde olduklarından, İcra ve İflas Kanunu’nun 88. maddesine göre fiilen haczedilip korunmaları gerekmektedir.

Eğer hisse senetleri borçlunun elinde değil de, bir nedenden ötürü (rehin, vekalet, emanete alma vb.) üçüncü bir şahısın elindeyse, bu durumda senetler “borçlunun üçüncü taraftaki menkul malı” olarak kabul edileceği için, İcra İflas Kanunu’nun 89. maddesinde belirtilen prosedüre göre haciz edilmelidir.

1.2- Halka Açık Anonim Şirketlerde Hisse Senedi Haczi

a- Borsada İşlem Görmeyen Şirketlere Ait Hisse Senetlerinin Haczi

İcra ve İflas Kanunu’nun 88. maddesi uyarınca, borsada işlem görmeyen anonim şirketlerin hisse senetlerinin fiilen haczedilerek korunması gerekmektedir. İİK’nın 89. maddesine göre, anonim şirkete haciz ihbarnamesi tebliğ etmek veya 94. madde çerçevesinde pay defterine haciz kaydı yapmak suretiyle haciz uygulanması mümkün değildir. Fiili haciz ve muhafaza işlemi, haczin geçerliliği için şarttır. Hisse senetlerinin bu şekilde haczedilmesi durumunda, yapılacak itirazların süre kısıtlamasına tabi olmadığı belirtilmiştir.

Hisse senetlerinin hamiline veya nama yazılı olup olmaması, haczin İİK’nın 88. maddesine göre yapılması açısından bir fark yaratmamaktadır; nama yazılı hisse senetlerinin haczi de aynı maddeye göre gerçekleştirilecektir.

Haciz edilen hisse senetlerinin, şirket yetkilisine ya da borçluya veya borçlunun eşine yediemin sıfatıyla bırakılması da mümkün değildir. Bu durumda haczin geçersiz olma durumu söz konusu olacaktır, çünkü hisse senetlerini muhafaza etme şartı sağlanmamıştır ve haczin geçerli olabilmesi için bu koşulun yerine getirilmesi gerekmektedir.

İcra dairesi, fiilen haczettiği hisse senetlerini, Adalet Bakanlığı tarafından uygun bulunan bankalarda bulunan kiralık kasalarda saklamakla yükümlüdür. Eğer böyle bir kasa yoksa, icra dairesinin kendi kasasında muhafaza etmesi gerekmektedir (İİK m.9).

Hisse senetlerinin fiili haczi ve korunma işlemi tamamlandıktan sonra, icra dairesinin bu haczi anonim şirkete bildirmesi ve pay defterine işlenmesini sağlaması gerekmektedir. Ancak bu bildirimin ve dolayısıyla pay defterine işlenmenin, haczin geçerliliği için zorunlu olmadığı, alacaklıların ve üçüncü şahısların çıkarlarının korunması ve işlemlerin aleniyetinin sağlanması açısından önemli olduğu belirtilmelidir.

Haczin Kapsamı

Anonim şirket hisselerinin haczi, kâr payı, tasfiye payı ve hazırlık devresi faizi gibi hakları da kapsar. Kâr payı kuponları, hisse senedinden ayrılmış ve bağımsız hale getirilmişse, bu kuponların haczi için fiilen haczedilip muhafaza edilmesi gerekir (İİK m.88). Kuponlar asıl senetle birlikte ve bağımsız değilse, kâr payı da hisse senedinin haczi ile birlikte haczedilmiş olur.

Hisse senetlerinin rehnedilmesinde; kuponlar senetten ayrıysa, kâr payı rehnin kapsamına girmez. Kâr payının rehin kapsamına dahil olabilmesi için rehin sözleşmesinde bu hususta bir hüküm bulunmalı ve kuponlar yasal gerekliliklere uygun şekilde rehnedilmelidir (TMK m.959/2). Kuponlar hisse senedine bağlıysa, kâr payı da rehne dahil olur.

Borsada İşlem Gören Şirketlere Ait Hisse Senetlerinin Haczi

Halka açık bir anonim şirket hissesine sahip olunması durumunda, icra müdürlüğü İİK’nın 88. maddesi uyarınca hisse senetlerini fiilen haczederek muhafaza edecektir. Ancak, bu tür senetler genellikle borçlunun elinde olmayıp, bir aracı kurum veya İMKB üyesi bir bankada saklama kolaylığı nedeniyle bulunur. Borçlunun halka açık anonim şirkete ait hisse senetlerinin haczi için, bu senetlerin saklandığı Takasbank veya yatırım hesabının bulunduğu İMKB üyesi bankaya ya da aracı kuruma İİK’nın 89. maddesine göre haciz ihbarnamesi göndermek yeterlidir.

1.3- Anonim Şirketin Hisse Senedi Yerine Geçmek Üzere İlmühaber Çıkarmış Olması Durumunda, İlmühaberlerin Haczi

Anonim Şirketin Hisse Senedi Yerine Geçmek Üzere İlmühaber Çıkarmış Olması Durumunda, İlmühaberlerin Haczi

Hisse senetleri çıkarılmadan önce, anonim ortaklıkta payların tedavülünü kolaylaştırmak amacıyla ilmühaberler çıkarılmışsa, bu ilmühaberler kıymetli evrak sayılacağından haciz işlemi İİK m. 88’e göre fiilen haczedilip icra dairesince muhafaza edilerek gerçekleştirilecektir. Yargıtay’ın içtihatları da ilmühaberlerin İİK m. 88’e göre haczedilebileceğini desteklemektedir. İlmühaberlerin haczedilmesi ve muhafazası sonrasında, icra dairesinin, ilmühaberlerin haczedildiğini şirket pay defterine bildirmesi gerekmektedir. Ancak bu bildirim, haczin geçerliliği için zorunlu olmayıp, alacaklıların ve üçüncü şahısların menfaatlerini korumak ve aleniyet sağlamak açısından bilgilendirici nitelik taşımaktadır.

2- Hisse Senedi ya da İlmühaber Çıkartmamış Olan Anonim Şirket­lerde Hisse Senedi Haczi

Anonim şirketlerde hisse senedi çıkarma zorunluluğu yoktur. Senede bağlanmamış anonim şirket hisseleri, senede bağlanmış olanlar gibi üçüncü kişilere devredilebilir. Devir şekli Türk Ticaret Kanunu’nda özel bir düzenleme olmadığından, Borçlar Kanunu’nun 162. ve devamı maddelerine göre alacağın temliki esas alınarak gerçekleştirilmelidir.

İktisadi değeri olan ve devri mümkün hakların haczi de mümkündür; dolayısıyla borçlunun anonim şirketteki senede bağlanmamış payı da haczedilebilir. Borçlunun şirket içindeki hissesinin haczedilebileceği, İİK m. 94’te açıkça belirtilmiştir.

SONUÇ

Borçlu, alacaklısına karşı malvarlığı ile prensipte sorumludur. Dolayısıyla, borçlunun sahip olduğu anonim şirket hisseleri, haczedilebilen taşınır malvarlığına dahildir ve alacaklı tarafından hacze konu edilebilir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 133. maddesinin ikinci fıkrasına göre, alacaklı, anonim şirketlerde borçlu ortağa ait kâr ve tasfiye paylarının, senede bağlanmış veya bağlanmamış hisselerinin İcra ve İflas Kanunu’nun taşınırlara ilişkin hükümleri uyarınca haczini ve paraya çevrilmesini talep edebilir. Bu haciz, anonim şirket pay defterine işlendiğinde geçerli olur.

Anonim şirket hisselerine haciz uygulanabilmesi için, öncelikle borçluya karşı kesinleşmiş bir icra takibinin mevcut olması gerekmektedir. Kesinleşmiş icra takibi kapsamında yapılacak haciz işlemi, hissenin senede bağlanıp bağlanmamasına göre farklılık gösterecektir.